вторник, 1 сентября 2015 г.

Диалог

Ҳали ҳам ўша-ўша хаёлчанман.

"Нега одам ўйлайди", деб ўйлаяпман ҳозир.

Ҳеч бўлмаса, ҳеч нарса ҳақида ўйлайман.

Бир муддат ҳеч нарсани ўйламасликка ҳаракат қилдим. Бунинг иложи йўқлигини кўп бора синаганман, шунда ҳам ҳар сафар қандайдир янгилик кашф этиш илинжида қайта-қайта жазм қиламан. Янгилик ўрнига доимгидек мағлубиятга эришгач, ўзимнинг ожизлигимни яна бир бор тан оламан.

Чанг босган ўриндиқда бу фойдасиз машғулотдан бошқа нима билан шуғулланиш ҳам мумкин?

Бу маконни чанг босган.

Сен йўқ. Ўзим билан гаплашаман.

Аниқроғи, сени ўзим йўқ қилмоқчи бўлаяпман. Бу диалогда сен йўқлигингга бошқаларни ишонтирмоқчи бўлаяпманТелепатия сенда давом этяптими, йўқ, билмадим, мен эса бундан қутила олмадим. Доим шуёқдасан.

Баъзида сен туш ёки хаёл бўлганмидинг деб ўйлаб қоламан. Лекин қўлқопимга ёпишиб қолган сочлар сеникику.

Ҳозир сен билан чин дилдан суҳбат қурганмидим, шуни ўйлаяпман.

Йўқ, мен ичимдаги гапни бировга айта олмайман.
Негами? Агар бировнинг юзига қараб дардимни айтсам, кўзларида унга мендан кўра ўзи муҳимроқ эканлигини кўраман. Унга дардимни айтгандан нима фойда?

Ҳаммаси тугаганига анча бўлди. Нега бунақа бўлганди? Биз келиша олмагандикми?

Йўқ. Бошидан шунақа бўлишини иккимиз ҳам билардик.

Бу эҳтирос эди. Сен билан тирик эдим. Фақат қисқа муддатга. Кейин ҳаммаси ўзгарди. Шунчаки ўзгарди. Биз бир-биримизга меҳрдан бошқа ҳеч нарса бера олмасдик ва бошқа ҳеч нарса ҳам талаб қила олмасдик.

Кейин шунчаки алоқамиз узилди. Худди свет ўчгандек... Зулмат.

Орамизда низо чиққани йўқ. Хайрлашмадик ҳам ҳатто. Ичимиздаги гапни бир-биримизга айта олмадик. Ҳарқалай, мен айта олмадим...

Кетдинг. Мен эса сени ўзим билан олиб қолишга ҳаракат ҳам қилмадим. Имкониятлар мени чеклаган эди...

Аччиқ қисмат.

Мен билан боғлиқ ҳамма нарсанинг қисмати шунақа. Мендан доимо кечишади. Мен кечмасам ҳам.

Балки бунга ўзим айбдордирман.


Билмасам. Ўйлаб кўрмагандим. Мана ўйлаш учун яна бир масала. Яхшилаб ўйлайман буни.

вторник, 12 мая 2015 г.

Тухум пўстлоғи ичида


Менинг фалсафа сўқишимга одатланиб қолган ўқувчи ушбу ёзмаларда кўтарилажак мавзудан бироз таажжуб туйиши эҳтимолдан узоқ тахмин эмас. Зеро, замона зайли инсонларни ихтисослашишга, танланган йўналишнинг тор деворлари исканжасида биқиниб умргузаронлик қилишга мажбур этмоқда. Бироқ мана шу замонанинг ўзи турмуш-маишатни мураккаб воқеликлар, сабаблар ва натижалар тўрига буркаганки, нотаниш ва сертаҳлика ҳаёт кенгликларидан ўзинг мослашган, тор ва қадрдон борлиққа беркинишнинг уддасидан ҳар доим ҳар чиқавермас экансан. Менинг мисолимда ҳам бугун “ижтимоиёт” отлиғ ҳилкатнинг панжаларидан юлқиниб чиқиб кета олмаган ожиз банданинг кўзи кўриб, қулоғи эшитган ҳақиқатлардан қалби жунбушга келган бандани кашф этажаксиз.

Мулоҳазаларимни узоқдан бошлайман.

“Ижтимоий” калимаси бугун расмий ҳужжатлар, илмий адабиётлар ва публицистик асарларнинг этига-бетига ёпишган хира пашшадай ҳар қадамимиз остидан чиқади. Айрим ҳолларда тилга олинган битиклар муаллифлари ушбу сўзни муайян маъновий юксиз, гўзаллик учунгина ишлатадигандай таассурот уйғонади. Микрофон қаршисида керилиб, “ижтимоий-сиёсий”дан сўз юритадиган сиёсатдонлар-у, “ёш умидли” жинқарчалар аксар ҳолда нутқларининг нечоғли қарама-қаршиликларга бой эканликларини ўзлари англамайдигандай гўё. Унинг келиб чиқишига ва маъносига эътибор берадиган бўлса, сўз муайян қўлланиш доирасига эга эканлиги ва ундан фойдаланиш маълум масъулият талаб қилиши англашилади.

Арабча “ижтимоъ” каломи “жамоа”, “жамият” сингари барчамизга яхши таниш тушунчалар билан ўзакдошдир: уларнинг бари ягона асосга – “жам” – тўп, тўпланмоқ ўзагига бориб тақалидики, бу жиҳатдан у лотинча socium атамасининг муқобилидир.

Бинобарин, жамият ҳаётига алоқадор қирралар жамланмаси “ижтимоий” белгилар фокусига бирлашади. Инсон жамиятсиз яшай олмаслиги бот-бот такрорланган таъкиддир. Уни абсолют деб қабул қилиш унчалик тўғри бўлмайди – сиз кимсасиз оролда умргузашта бўлишингиз ва ўзингизни бахтиёр билишингиз назарий томондан амалга оширса бўладиган тажрибадир. Аммо бу ҳолда инсоният бугунги тараққиёт чўққисини ҳам забт эта олмаган бўлур эди.

Шундай экан, инсонларнинг жамиятга бирлашуви маълум даражада табиий жараёндир. Мана шу бирлашув натижаси ўлароқ ягона тил, антропологик ва маданий қиёфа, кийим-кечак ва урф-одат шаклланади.

Танганинг тескари тарафи шундан иборат-ки, сиз жамиятнинг асирига айланасиз. Сизнинг бахтингиз ва келажагингиз жамиятнинг бахтига ва келажагига боғлиқ бўлади. Ўзингиз каби суяк, эт ва қондан иборат, лекин бошқа жамиятда туғилиб ўсган одам билан тил топишишда маълум қийинчиликларга учрайсиз. Жамият билан биргаликда қувонасиз ва қайғуга чўмасиз.

Модомики шундай экан, нега фақат инсоннинг жамият олдидаги масъулияти ҳақида гапирилади? Жамиятнинг инсон олдидаги масъулияти қаёққа кетди? Мен жамиятнинг бир бўлаги сифатида ундан имкониятлар рўёбини талаб қилсам бўладими?

Масаланинг моҳиятига келсак. Жамият аъзоси эканмиз, унинг ўй-хаёли билан, тартиб-қоидасига биноан яшашга мажбурмиз. Жамиятимиз қандай йўлдан бормоқда? Ўзи жамият бўлиб шакллана олдикми?

Шу ўринда яна бир атамани ёдга олишга тўғри келади. Жамият бўлиб шакллана олмаган одамлар тўдаси муқаррар биомассага айланади. Биомассага айланган гала эса ўзини ёлғонлар пардасига чулғаб, “биз жамиятмиз!” ҳайқириғи билан оламга ғавғо қилади. Пировардида ўзи ботаётган ботқоққа онг ва салоҳиятни қўшқўллаб тортиб кетаётганини пайқамайди ҳам.

Назаримда, биомассага айланиш истиқболидан сақланиш учун танқид тиғини ўзимизга қаратадиган пайт келди. Онгимизни стереотиплардан озод қилиб, кўзимизни алдов ғуборидан тозалайдиган пайт келди!

Кўзгуга қарасанг, асл қиёфангни кўрасан, деган сафсатага ишонманг. Зеро кўзгудан-да алдоқчироқ алдоқчи йўқ бу дунёда. У сизга хушбичим, хушчақчақ, навқирон гўзалликни кўрсатиб беради. Ақлингизда ғужғон ўйнаётган, сизнинг кимлигингизни белгилайдиган мафкура, дунёқарашни барча ойналарнинг ойнаси ҳам кўрсатиб бера олмайди.

“Биз буюк халқмиз!”, “Бизнинг урф-одатларимиз ва қадриятларимиз бор!”, “Биз ўзига хос менталитет ташувчиларимиз!”. Бу хитобларни танидингизми? Буюклигимиз билан керилиш, ўзига хос урф-одатларимиз ва менталитетни ҳар кўчада пеш қилиш, албаттаки, барчамизга таниш ҳолат. 40-50 йил бурун Европа жамиятшунослигига киритилган, ҳанузгача мутахассислар орасида тўғри-нотўғрилиги баҳс-мунозарага сабаб бўлаётган “менталитет” тушунчасига ёпишиб олиб, ўзгача фикрни бўғмоқдамиз. Жамиятнинг асосий бойлиги пул эмас, фикрлар ва қарашлар хилма-хиллигидир. Турфа қарашлар йиғиндиси бир орада тўпланган тақдирдагина улардан энг яхшиси танлаб олинади ва тараққиёт гаровига айланади. Хилма-хилликни йўқотсак, янги ғоялар гадосига айланишимиз турган гап. Хилма-хилликни йўқотсак, бошқа жамиятлар билан тил топиша олмаслигимиз, уларни тушуна олмаслигимиз ва ўзимизни энг буюк, энг тўғри йўл соҳиблари ўлароқ билиб, кулгу бўлишимиз турган гап. 

Менталитет нима? Бизнинг менталитетимиз қанақа? Ақлга келадиган биринчи таърифлар – меҳмондўстлик, бағрикенглик, болажонлик, оилага муҳаббат. Мантиқан олиб қараганда, бу хислатларга эга бўлмаган жамиятлар борми ўзи? Ким оиласини ёмон кўради? Ким меҳмон кутишни ёмон кўради? Ўйлайманки, бундай абстракт қадриятларни олий даражага кўтаришимиз ўз уникаллигимизга мозор қазиш билан баробардир.

Қадриятларимиз қанақа? Буюклигимиз нимада? Бу саволларга ҳар бир ёш авлод вакили бир-биридан нусха кўчиргандай айнан жавоблар қайтаради. Буни ҳар куни телевизорда кўрамиз, газетада ўқиймиз, кўчада эшитамиз. Мияси стандарт шаклларга лиммо-лим, ўзи моҳиятини англамаган таърифларни ёддан ўқиб беришга ўрганган бу ёшлар жамиятимиз келажагини қандай ботқоққа ботиради? Улар ўзига ўхшамайдиган, ҳаётга бошқача қарайдиган гуруҳларга ёқинқирамай қарашга одатланган экан, бу жамиятимизнинг яккаланиб қолишига сабаб бўлмайдими?

Сизларга бир сирни очаман. Биз буюк эмасмиз. Бизнинг боболаримиз буюк эди. Сезиларли ютуқларга эриша олмай, ўтмишдан овунчоқ қидирган нотавонларга ўхшаймиз. Россиянинг шубҳали сифатга эга мусиқий шоуларида ғолиб бўлган болакайлардан “миллий ғурур” тимсолини ясаймиз. Санъаткорлар, спортчилардан кўкрак кериб фахрланамиз.




Xалойиқ, тараққиётни, савияни мусиқа эмас, илм-фан, техника белгилаб беради! Фахрга арзийдиган олимлари, ёзувчилари, кашфиётчилари қолмаган одамлар тўдаси яна овунчоқ қидириб савияси ўзидан қолишмайдиган, фақатгина ширали овозга эга қўшиқчилардан нажот қидиради.

Қўшиқчилар ва курашчилар жамияти! Қўшиқчилар фақат куйласа майли. Улар телевизордан чиқиб, бизга овқат қилишни, харид қилишни ўргатади. Концерт залларининг тўрини тўлдириб ўтирган “миллатимиз фахрлари” ўз кўнглида  "халқ қаҳрамонлари" Озодбек, Ҳосила-ю яна бир қанча исмлар, ҚВЗнинг бемаъни, савиясиз ҳазилларидан қаҳ-қаҳ отиб кулади.

ЎЗ ТАҚДИРИНИ, ЁШЛАР ОНГИНИ ҚЎШИҚЧИЛАР ҚЎЛИГА ТОПШИРИБ ҚЎЙГАН СЎҚИР ЖАМИЯТ!

Шу ўринда “ёт” одатлардан нақадар қўрқишимиз, тамомила мавҳум бўлган “қадриятлар”имизни асрашда ўзимиз билмаган ҳолда абсурд кўчасига одим ташлашимизни эсласак. Кўпдан буён номи номаълум, қилиғи маълум иштоншунос мутахассисларимиз аёлларнинг иштонига осилишни одат қилишган. “Қадриятларимизга мос келмайдиган либос”, “аҳлоқсиз қиёфа” ва ҳоказо. Ҳар қандай мафкуранинг қудрати унинг бошқа мафкуралар билан тўқнашувида билинади аслида. Юзма-юз тўқнашувдан қўрқиб, ҳамма нарсани ман қилиш ва қарғишга кўмиб ташлаш орқали ўз ўрнини сақлаб қолишга интилган дунёқараш пуч дунёқарашдир. Биз аллақаёқлардан қидираётган маънавият иштонларда эмас, юракларда бўлади зеро.

Непалдаги зилзилада минглаб одамларнинг қурбон бўлди. Уларнинг ҳаққига дуо қилиш ўрнига, зилзила туфайли боши синган бутнинг аҳволидан хурсанд бўлиб, табиий офатни Аллоҳнинг карамига йўйганларни кўрдим.

Санъаткорнинг санъатига эмас, кийимига ва соч турмагига баҳо бериб, унинг санъатини инкор қилганларни кўрдим.

Бировнинг камчилигини кўриб, ўзининг иллатини кўрмаганларни кўрдим. 

Аёлларнинг ахлоқини қадрият билан ўлчаб, ўз ахлоқини бўш қўйган эркакларни кўрдим.

Порахўрликни касб қилганлар маънавиятдан ва миллийликдан куйинганини кўрдим.

Биомассадан жамиятга эврилиш учун иштонлар мавзусидан устун туришимиз керак, чамамда. Чиройли сўзларнинг туб маъносига хиёнат қилиб, жимжимадор жумлалар сўқишни оддий қилиб “аравани қуруқ олиб қочиш” дейишади. Миллий қадриятлар ва анъаналар тозалиги учун курашувчилар ғазабкор нигоҳларини порахўрлик, таниш-билишчилик сингари ҳақиқатан долзарб иллатларга йўналтирса, арзимас масалаларни оламшумул даражага кўтариб, ўзини ҳам, халқни ҳам алдашни бас қилса, ана шундагина кўзларимиз саробдан узилади.

Ҳозир-чи? Темир деворни йиқитиб, кенг жаҳонга йўл оча олган, аммо тухум пўстлоғини синдириб, ёриб, том маънода эркинликка ва қайта туғилишга интилмаётган жўжалар тўпимиз.





Мавҳумотлар, шаблонлар, хурофотлар пўстлоғи. Уни синдириш учун қаддимизни тиклашимиз кифоя, лекин...

Аввало ўзгача фикрни қабул қила олишни ўрганишимиз керак.

XXI аср муроса асридир. Ўзимизга ўхшамаганларни инкор қилиш эмас, тушунишга, улар билан аҳил-иноқ яшашга ўрганишимиз керак. Яшириш ва инкор қилиш кутилган натижани бермайди. Ҳамма нарсани ўз кўзи билан кўриб, тўғри баҳо бера оладиган, шаблонларга кўра фикрламасдан, ўз муносабатига эга инсонларгина жамиятга бирлаша олади.

Қуйилиб келди, виртуал қоғозга тўкилди. Бошқа ёзмайман.

Яна расм. Маъноси аҳамиятсизу, томоша қилса бўлади.

Яна битта чиройли-маъноли расм


Жўжалар кўп, жўжалар..

пятница, 24 апреля 2015 г.

Антиутопия. Турғунликдан чиқиш


Ҳамма ўз ўрнидами?
Ҳали бахтсизликни тилга олиш номуносиб иш сифатида баҳоланмаётган бўлса, шу ҳақда гапиришни бошлайман.

Чунки, “бахтсизлик” сўзининг мен учун аҳамияти беқиёс, унинг қаршисида бош эгаман, унга юрагимни очаман, у барча кўргуликларимни оқлайди.

Ўзим фақат кун ўтса бўлди зайлида яшаяпман. Пушкин ва Лермонтовнинг князларидек эмас, Гогол ва Чеховнинг чиновникларидан нари-берида.

Бахтга қандай эришиш зарурлиги ҳақида зарур режаларим йўқ.

Ишлайман, ўйлайман, анча-мунча нарсага етгувчи ақл-идроким бор, аммо яшашдан асосий мақсад – бахтли бўлишни таъминловчи аниқ режа тузиш хаёлимнинг бир четига ҳам келмайди.

Ҳаёт-мамот масаласида ўз нуқтаи назарларини ойдинлаштириб олмаган кимсалардан ҳам бахтсизроқ кимсалар бормикин?! Бундай бандаи ожизларнинг тирик мурдалардан фарқи бормикан?! Бундайлар учун ҳаёт ортиқча юк, бемаъниликдан бошқа нарса бўлмас, амалий фаоллик эса соялар салтанатидаги азоб-уқубатли ҳаёт тарзидан ҳимояланиш воситасига айланар...

Болалигимиздан “Бахтли бўлинглар!” деган сўзларни эшитиб катта бўлдик.
Зеро, бу замонда болаларни уларга маърифий ёки маънавий бойликни мерос қолдириш учун эмас, балки, дунёда яна битта ўзига тўқ, гуллаб-яшнайдиган инсонни қолдириш мақсадида катта қиладилар.

“Бахтли бўлинг!”
Ўта хайрихоҳлик билан айтилаётгандек туюлувчи бу сўзларда, бундан ортиқ, бундан даҳшатли, бунданда мантиққа зид кўрсатма бўлиши мумкинми? Бундай ноаниқ кўрсатмани бажариш мушкулмасми? Бахтлимисан, бахтсизмисан, буни билиш осонми? Бунинг мезони, чегарасини ким белгилаб беради? Нега, айнан, албатта бахтли бўлиш керак? “Ишларим юришмаяпти” дея дийдиё қилиб, оҳ-воҳ чекадиганларга қандай муносабатда бўлмоқ керак?

Омадим чопган ва чопмаган кунларнинг ҳисобини нечоғлиқ иштиёқ билан олиб бормайин, бу ишдан наф йўқдек. Бахт ортидан қувган сари унинг бармоқларим орасидан сирғала-сирғала чиқиб кетаётганига ишонч ҳосил қилиб бораман.

Табиийки, мен ишда, оилавий ҳаётда, севгида, жамиятда омадим чопишини, тўла-тўкис бахтга эришишни орзу қилганман, доим маънавий мамнунлик ҳиссини туйиб яшашни истаганман.

Лекин буларнинг барчасига ёппасига эришишнинг иложи йўқку?


Бу каби хаёллар ҳар кимнинг бошидан ўтганига ва бошига келишига ишонч билдираман.

Биз, Олвин Тоффлер таъбири билан ҳисоблаганда 801 ёки 802-авлод вакиллари орасида (аниқроғи у биздан олдинги авлодни 800-авлод деб таснифлаганди), телевидение ва интернет қаршисида тарбия топган ва топаётганар орасида болалигида “Катта бўлсам, президент бўламан” деб орзу қилганлар бор (экан), болалигида барча жойга қўли етадиган одамга айланишни ният қилганлар бор (аниқ), дадасига самолёт олиб бериш (эта я) ҳамда бундан бошқа сон-саноқсиз фантастик режалар тузганлар ва шу ниятларга етишни бахтга эришиш деб билганлар бор.


Ваъда қилинган мўжизалар онда-сонда ва жуда оз, томчилаб бўй кўрсатиб, кутиш азобга айланганида, ҳафсала пир бўлганида, синган умидларнинг синиқлари йўлларни тўсганида, катта ҳаёт қаршисида ожиз бадбахтга айланганларида ёшлар ўзларини койий бошлашади, ўзларини ҳеч нарсага ярамаган мавжудотдек ҳис қила бошлашади.

Шундайларга таскин бор:
Бахтли ҳаёт кечириш борасидаги режалар камида иккидан ортиқ парадоксга дуч келади. Бахт ўта мавҳум тушунча, мавҳумлик хавотир туйғуси билан ҳамиша ёнма-ён. Биз бахтли эканимизга ҳеч қачон тўлиқ ишонч ҳосил қила олмаймиз. Шундай экан кимга керак бундай бахт? Шунингдек, бахт жуда кенг тушунча, бахтга етишдим, деб ишонч ҳосил қила олдик дейлик, кейин нима бўлади, унинг ўрнини тезда диққинафаслик ва лоқайдлик эгаллаб, умидсизликкача айланмайдими? Керакми бахтнинг шундай чексизликка чўзилган йўлларидан ўтиш?

Осонгина бахтга эришиш мумкинлиги ҳақидаги таълимотлар туфайли ўзингиз нега осонгина бахтга эришмаётганингиз ҳақида ўйлаб, ўкинманг.
Амалга ошган, рўёбга чиқарилган ғоягина инсонга таъсир кўрсатади, қуруқ ваъда, сўзлар йиғиндиси бўлиб қолаётган ғоявий мақсадлар ҳеч қандай таъсир кучига эга бўла олмайди. Фаол турмуш тарзини токи ҳар бир инсон онгли тарзда мустақил танлаб олмас экан, уни ҳеч ким бунга ундай олмайди.

Ҳеч қачон мутлақ бахтга етиб бўлмайди. Биз бахт йўлидаги тўсиқларни олиб ташлашга чоғланиб, азоб-уқубатларнинг бошини янчишимизга қарамасдан, афсоналардаги махлуқлар билан бўлгани сингари, кесилган бош ўрнида янгилари ўсиб чиқаверади..


Қадимда эркинлик, адолат, муҳаббат ва дўстлик каби қимматли нарсалар ҳам бахтнинг муҳим белгилари сифатида қаралган бўлса бордир.
Ҳозирда эса жамоа онги бахтни соғлик билан, бойлик билан, ҳусн ва омад билан боғлайди.


Соғлиқ. Доим соғлиққа эътиборли бўлиш ҳам ҳаётни енгиллаштириш ўрнига тиббиёт риёзиёти оёғимизга солган кишанга айланиб, қадам босишимизни қийинлаштиради.
Фақат касал одамгина соғлиқ – бу бахт деб ўйлаши мумкин. Соғлом одам учун эса соғ бўлиш бу шунчаки соғ бўлишдир, ундан ортиқ эмас.


Бойлик. Бой бўлиш истаги икки сўз билан айтганда, демократик жамиятнинг икки камчилиги бўлмиш, қарама-қаршилик ва ҳасадни пайдо қилади, бошқача қилиб айтганда эса, кишиларни замонабоп нарсаларга ўч қилиб қўяди, тўқликка шўхлик, талтайиш и так далее.

Ҳусн. Қоматни сақлаш, одобни сақлаш, ҳуснни сақлаш, обрўни сақлаш мақсадида қорнини ичига тортиб юрадиганлар, кулгиси келганда тишининг оқини кўрсатиб, ним табассум қиладиганлар, ҳуснини сақлаш учун нонемаслар, таомларни яхши ёки ёмонга қараб эмас, фойдали ёки фойдасизга ажратадиганлар, овқат танлашда мазасига эмас, қанчалик осон хазм бўлишига эътибор қаратадиганлар, шароб симираётганида лаззат ҳақида эмас, томирларнинг кенгайиши ҳақида ўйлаб турадиганлар, белгиланган умрни яхши яшашни эмас, уни имкон қадар бир неча сонияга узайтиришни ният қилганлар.. Қанчалар бахтли улар?..

Омад. Ўзи йўқ омад қушини кутиб бир умрни исроф қилиш керакми?


Албатта мен Фрейднинг “бахтли бўлиш мумкин эмас” деган фикри илгари сурилган “Талабга жавоб бермайдиган маданият” (Недовольство культурой) номли асарини тарғиб қилмоқчи эмасман. “Инсоннинг бахтли бўлиши “Яратувчи”нинг режасига кирмаган”, дея фикрларини хулосалаган Фрейдга эргашмаганман.


Зиддият. Инсон ҳаётининг моҳиятини зиддият ташкил этади. Мана шу зиддият одамзотни муқобил йўл танлашга асрлар мобайнида ундаб келади.

Мен, албатта учинчи йўлларни қидираман. Мен ҳаётга шунчалар юқори баҳо бераманки, бу ҳаётда фақат бахтли бўлишни орзу қилиб яшаш ярамайди, бу орзу бир ҳаёт учун камлик қилади.

Сўровномалар. Ижтимоий сўровномаларда мана бундай ғалати статистика кўп учрайди: одамларнинг камида 90 фоизи бахтли яшаётганини маълум қилган бўлади. Одамлар бундай вазиятда нега ёлғон жавоб қилишади? Уялишадими қийналаётганини айтишдан, шу билан жамиятдаги нуфузини йўқотиб қўйишдан қўрқишадими? Ёки, рост гапиришу лаззатланиш турларига, қисқача айтганда бахтли бўлишга урф-одатлар орқали зимдан тақиқ қўйилган шу жамиятларда улар ўзларини сувдаги балиқдек ҳис қиладиларми? Унда бахт дегани – хира сувми?


Сизлар шундайин сўровномада нима жавоб бергансиз/берасиз?

Ижтимоийлаша бошлаган кунларимдан бери кўриб келаётибманки..

Бутун олам бахтсизлари, мен сизларни ҳар куни кўраман.
Сизлар тонгдан тунгача тирикчилик зиммангизга тушган шу пастликларда тимирскиланиб юрасиз.
Сизларни ер остида ҳам кўп кўраман, метрода ҳар куни турфаларингизнинг ғамли чеҳраларингизни томоша қиламан.
Сиз ишингиздан чарчаб, судралиб қайтаркансиз ҳар куни, ҳаётдан, ҳаёт сизни мажбур қилган ишлардан норозилигингизни юзингиздан кўриб тураман.
Сиз ҳар иш кунингизда бир ҳадик билан, ишингизни йўқотиш хавфи билан ишлайсиз.
Сиз ҳар куни қилаётган амалларингизни 10 марта, юз марта, 1979 марта қилиб ҳам чин дилдан қила олмасдан ғариб сезасиз ўзингизни.
Сизнинг иш - ўзингиз учун севимли эмас!

Сиз ўнлаб йиллар ўтгач, қариган чоғингизда "Мендан зўр актёр чиқиши мумкин эди", ёки "Мендаги рассомлик истеъдоди йиллар силсиласида кўмилиб кетди" ва яна ёки "Мен ўзимнинг боғбонлик қобилиятимни барча чиқинди идишларига битталаб бўлиб солиб чиқдим", дегингиз, чексиз андуҳга ботгингиз келадими?

Йўқса..

Тасаввур қилингки, истасангиз, кўзингизни юмиб олган ҳолда тасаввур қилинг, сизда фақат танлов мажбурияти бор (Бошқа ҳеееч қанақа мажбурият йўқ). "Барча нарсам бор, пулим умримнинг охиригача етади, ўзимни кўрсатишим, жамиятдаги зиналар бўйлаб тиришиб-туртишиб йўрғалашим шарт эмас, вақтим "VIP", ёнимда йўлдошим, атрофимда бола-бақра", деб ширин хаёл қилинг. Шунда зерикиб ўлмаслик учун ҳам, нима биландир машғул бўлиш керакку?

Илкис хаёлингизда чақнагани нима иш бўлади? Дарҳол шу ишни қилинг, темирни қизиғида босинг марҳамат.

Илкис нима иш қилишни ўйладингиз? "Олмос тоғ"даги детектив Карр каби чиройли боғда ишлашни истарсиз, балки хаёлларингизда Форрест Гампники каби креветка овловчи кемангиз бўлар, қолгани тасаввурларнинг ихтиёрига ҳавола, (лекин зинҳор уч метр арқон, битта хат ва битта стулча ҳақида ўйламанг).



Аллақайлардан запись бўлган гаплар:
"..Ҳеч қачон кеч эмас, ҳеч бир лаҳзада
Бошланг, қайта бошдан.."

"Ҳар бир одам ўз ҳаётида инқилоб қилсин.
Ҳар бир кимса ўз ичида инқилоб ясасин.
Турғунлик деви енгилармикан.."

Ёки, ҳамма ўз ўрнидами?..

среда, 25 марта 2015 г.

Мен қариш ва ўлиш учун дунёга келмаганман



Сизларга бир сирни очаман: одам қўрқувдан ўлади. Қарияларнинг йўриғи бошқа, улар албатта, таналари емирилишидан вафот этишади. Лекин, ёш ва соғлом одамлар асосан қўрқувдан ўладилар. Юраклари ёрилиб, ўларлар.

Менда бу қўрқув доимий.

Мен ҳам бир кун ўлсам. Бирдан ўлсам.

Балки, навбатдаги сайрга чиққанда ғилдирак остида қоларман.

Балки, бир гўзал ҳуснига дош бера олмасдан, юрагим ёрилар.

Балки зўриқишдан тамом бўларман, балки силга чалинарман.

Бир кун ўлсам. Баҳоримда хазон ҳидини уфурсам.

Ортиқ тиш оғриғини сезмасам. Ёмғир ёки чанг, ёки қуриган ҳамёним ортиқ эзмаса.

Бу қандай бўлса бўлар, аммо ундан кейин не кечар?

Худди телевизор куйган каби абадул-абад ўчарманми?

Қаро ерга кириб кетсаму, тин олсам. Тепамда бир қиз қора кийиб турарми?


Одамларни уч тоифага ажратаман. Оқ, сариқ ва қорага эмас, қуйидаги уч тоифага.

Одамлар борки, моддий маблағга муккасидан кетган. Пул деса кўзи кўр, қулоғи кар, оғзи гунг бўладиган. Балки, аввал ҳам жуда кўп бўлгандир бунақа  одамлар? Буни ким билар? Мен қаёқдан биларман? Улар аллақачон, ўзлари истамаса ҳам, яна яшашни истасалар ҳам, тупроққа қоришиб, ном-нишонсиз кетишган бўлса? (Ғариблик ҳақидаги барча ҳикояларни эслаб ўтаман уларнинг хотираси учун).

Билишимча, ҳозир ўзбек жамиятида энг "ёғли соҳа" ҳарбий ва ички ишлар хизматида эмиш. Айтишларича, улар 12 ойдан ташқари қўшимча ойликлардан ҳам баҳраманд бўлишар эмишу, ҳафтанинг барча кунида ишга чиқишлари шарт эмас эмиш. Тағин, маошлар миқдоридаги 6 та нол ҳам 1 дан кейин эмас, 2 дан кейин бошланар эмиш. Майли, бу тасдиқланмаган маълумотлар билан бошингизни айлантирмайин, ўзим тасдиқлайдиган бир гапни айтайин: шахсан ўзимга шу соҳадан таклиф бўлса, бўлиши мумкину, масалан улар ҳам кўпдан-кўп газеталар чиқаришади, шу ишларида хизматим керак бўлса-ю, бундоқ таклифни уларнинг иш формаларини кийишдан ор қилишим сабаби биланоқ камоли эҳтиром билан рад этгум. Қолаверса, пенсияга чиққунча, (гарчи бу муддат бир қадар тез келса ҳам), диққинафасликда яшай оламанми? Бош кўтариб, бу гўзал дунё безакларини томоша қилишдан маҳрум бўлиб? Ар-зи-май-ди.

Яна лавозимларга ўч тоифа мавжуд. Уларнинг топадиган шуҳратларини маънавий маблағ сифатида белгилаб олиш мумкин. Улар идораларда, столларнинг ортида бир занглаган қоя каби ўтирарлар. Ҳиссиз ва нурсиз. (Қулоғим остида Стива Облонскийнинг "Қоғозбозлик мамлакатнинг юраги!" деган хитоби янграяпти).

Лекин уларнинг аксари тизимларнинг қайсидир поғоналарида, бурчакларида бир умр қотиб қолиб кетар. Тепага чиққандаки, нима бор у ерда? (Бу ўринда эса "Галстук" номли қисқа метражли фильмни кўриб қўйишни тавсия этиб ўтгим келди).
Хуллас, бўл-май-ди!

Учинчи йўл эса ҳамиша мавжуд. Бу йўлда ҳам маблағ мавжуд. Рамзий маблағ деса бўлади буни.

Бир қаҳрамон бўлар, бутун умрини бир эътиқодга бахш этар. Йиллар бўйи изланар, тўхтовсиз равишда ҳар хил омадсизликларга рўбару келар, оч қолар, уйсиз яшар, ҳамма уни бирин-кетин ташлаб кетар, лекин у курашдан тўхтамар. Ва ғалаба қозонар ҳам. Ва бу ғалаба онида шундай қониқишни туярки, бундай туйғу осмондан садолар ҳамроҳлигида тангрининг марҳамати каби ёмғир бўлиб ёғилар.

Шу қониқиш туйғуси учун яшасанг бўларда.
Шу қониқиш туйғуси учун қанча вақт сарфласанг арзир, бошқасига арзимар.
Шу қониқиш лаҳзаларида ирғишласанг арзир, бошқаларида ҳеч.
Шу қониқишни олий мақсад қилса бўлар, қолганларини - йўқ.


Мен эса ҳаётга қонмасдан ўлсам. Ёмғир тинмай ёққан кунда ёки бирон қуёшли якшанбада енгилсам. Ленский каби ёш ўлсаму, бирон шоир у "қариш ва ўлиш учун бу дунёга келмаганди" деб ашъор битмаса.

Одамлар хотирасидан ўчиб-ўчиб, йўқоламанми? Кимдир, кун.уз ва хабардор.уз сайтларига хабар ёзиб ўтирарди шу бола деб эслаб юрадими?

Шолу ногирон, бор йўғи юзидаги битта мушаги ишлайдиган, гапиролмайдиган, юролмайдиган Стивен Ҳокинг шу аҳволида асримизнинг энг буюк олими бўлиб турибди. Мен эса соппа-соғ ҳолимга қилиб ўтирган ишимдан кулгим келиб турибман.

Шунинг учун бир иш қилиш керак!

Ўлимим тайин экан, ўзимдан бир иш қолдириб кетишим керак.


Курашни бошлашим керак. Ичимдаги итоаткорлик руҳига қарши ҳам, ташимдаги ҳукмронлар армиясига қарши ҳам аёвсиз жанг олиб боришим керак. Мақсадга эришиш йўлида кескин шартлар ва жўшқин ҳаракатлардан бош тортганнинг ҳолига вой бўлсин. Ғалабага эришсам, нафақат ўзим бахтли бўламан, атрофимга ҳам бахт таратиб юраман.

Узоқ яшанглар.

воскресенье, 1 марта 2015 г.

Қиш маликаси



Баҳор келибди. Ҳаммани хурсанд қилибди. Баҳорни соғинмагандим.

Бугун “Миллий боғ” бекати билан “Ҳамза” орасидаги поезд очиқ ҳавога чиққанида, кўзларим қамашиб кетди. Мани қуёш хафа қилмайдию, хурсанд ҳам. Бу ҳаётга шундай бефарқ бўлиб қолдим.

Баҳорнинг сан билан боғлиқ бир куни ҳам йўқ. Баҳорнинг бирон кунида кўрмаганман сани. Баҳор кунида қанақа бўлишингни билмайман. Тасаввур қила олмайман. Тасаввур қила оласанми?

Энди қишларда қор кўп ёғмасада, шаҳар ўртасидаги қор уюмларига энди бошқа юмалашмасакда, энди ҳар йили қишнинг тугашидан кўнглим чўкади.

“Суғур куни” фильмидаги қаҳрамон фақат бир кунни қайта-қайта яшайвергани каби, мен ҳам ўша қишни қайта-қайта яшашни истайвераман.

“Сенсиз бир кун ҳам яшай олмайман”, дегандиму, лекин ҳали ҳамон бу лаънати ҳаётга шу лаънати пайпаслагичларим билан маҳкам ёпишиб олганча яшамоқдаман.

Менга яхшиликлар тилама, фойдаси йўқ ахир!

Барчасига етган ақлинг, (фавқулодда доносан) энди бошқа ҳеч ким билан сайрга чиқа олмаслигимни била олмайдими?

Энди кўчаларда, кечаларда ёлғиз кезаман.

Энди кўзларим қорайган. Энди бировнинг бу кўзлар ичига тикилишига йўл қўймасман.

"Жуда чарчаганман. Ҳам хунукман. Ва яна чарчаганман"...

среда, 11 февраля 2015 г.

Вақт етмади



Аввалги блогпостни ҳам ҳозиргидек ёмғир қуяётган вақтда ёзган эдим.

Аввалгисини ҳам блог админкасига тўғридан-тўгри ёзиб кетган эдим.

Аввалгисини ёзишимдаям кайфиятим жуда шилталанган эди.

Бугун бир қиз фақат футболчига эрга тегишини айтгани сабаб эмас бу ҳолатимга. Ёмғирдан ҳам хафа бўлмайман. Вақт ҳақида бугун кундузги твиттерда айланган твитлардан олдинроқдан бери ўйлаётган эдим.

Ҳа, энди футболчи сифатида муваффақият қозониш учун жуда кеч бўлган. Умуман, спорт ва санъатнинг бир талай соҳаларида намоён бўлишга жуда кеч бўлган.

Ҳозир бир кунлик ишларни қилиб юрибман, ўша ҳамма билган тирикчилик, кун ўтказиш юзасидан. Бир вақтлар оламшумул ишлар қилишга бўлган даъволаримдан зарра қолмади.

Бу вақт ичида зўр футболчи бўлиш уёқда қолсин, зўр олим, сиёсатчи, жамоатчи ва ҳоказо ва ҳоказолар бўлишим имконларимни бой бердим.

Неча-неча чиқинди қутиларини улоқтирилган имконларим билан тўлдирдим.

Энди ўттизга кирмай ўтин бўлмасим учун вақт етармикин?

Ҳали ҳам шошиб, вақт етмай қолишидан қўрқиб, лекин номаълумлик сари кетаяпман.